عثمان بن حنیف - حاکم بصره - در یک مجلس مهمانی شرکت کرده بود. به حضرت امام على علیه السلام خبر رسید که نماینده و حاکم شما در مجلسی شرکت کرده است که در آن مجلس، اغنیا و اشراف حضور داشته‌اند ولی از فقرا کسی در آنجا نبوده است. حضرت علی علیه السلام در ضمن نامه‌ای به عثمان بن حنیف می‌فرماید: ای پسر حنیف، به من گزارش دادند که مردی از سرمایه داران بصره، تو را به مهمانی خویش فرا خوانده و تو به سرعت به سوی آن شتافتی خوردنی‌های رنگارنگ برای تو آوردند، و کاسه‌های پر از غذا پی در پی جلوی تو نهادند گمان نمیکردم مهمانی مردمی ‌را بپذیری که نیازمندان شان با ستم محروم شده، و ثروتمندان شان بر سر سفره دعوت شده‌اند، اندیشه کن در کجایی؟ و بر سر کدام سفره می‌خوری؟(1)
 
 گفتنی است اگر به هر دلیل، دعوت از فقرا در برخی سفره‌های افطار مقدور نبود، مناسب است به اندازه توان، غذایی تهیه و به در خانه آنان برده شود. همچنین مناسب است گروهی از افراد، سنت حسنه تهیه افطاری گرم و رساندن آن به منازل افراد مستمند را احیا نمایند چنانکه در یکی از مناطق شمالی کشور، گروهی از خیرین در سال‌ها قبل، سنتی را پایه ریزی نمودند که از شب اول ماه مبارک رمضان هر شب یکصد غذای گرم، آماده و بین خانواده‌های محروم و آبرومند - که توسط هیئت امنای مساجد معرفی می‌شدند - پخش کردند. این سنت، در سال دوم به یکصد و پنجاه غذا، سال سوم سیصد غذا، سال چهارم به پانصد غذا، سال پنجم شبی هزار غذا، پخته و طبق برنامه در میان نیاز مندان پخش کردند که در طول ماه مبارک به تناوب به هر خانوار، چهار شب غذا تحویل گردید. نکته مهم اینکه این سنت حسنه، حدود بیست سال است که ادامه دارد و هر فرد با توجه به توانایی خویش به این امر کمک می‌کند تا قبل از افطار این غذا به در خانه آبروداری برسد.
 
 برای تهیه این افطاری برخی آشپزی و برخی دیگر کمک در آشپزخانه را تقبل می‌کنند، برخی دیگر تدارکات و تهیه مواد اولیه را به عهده می‌گیرند، عده ای در ساعات پایانی روز با وسایل نقلیه خود غذاها را به خانه‌های مورد نظر می‌‌رسانند و بسیاری نیز با کمک مالی از این کار پسندیده حمایت می‌کنند.
 
متأسفانه برخی از سفره‌های افطار از روی چشم و هم چشمی ‌و یا به خاطر به رخ کشیدن رنگارنگی سفره به دیگران است. آنچه از تعالیم اسلامی ‌به دست می‌آید افطار و اطعامی ‌ارزشمند است که تنها برای خدا باشد و هدفی دیگر جز رضا و خشنودی الهی در آن نباشد چنانکه قرآن کریم ارزش اطعام اهل بیت پیامبر را خلوص نیت و رضای خداوند دانسته می‌فرماید: « إنما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاء ولا شکورا»(2)؛ او می‌گویند: ما شما را به خاطر خدا اطعام می‌کنیم، و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم!

 
[خلوص نیت در عمل]

به بیان دیگر در اسلام، ارزش هر عملی به خلوص نیت است، و گرنه اعمالی که انگیزه‌های غیر الهی داشته باشد، خواه ریاکارانه باشد، و یا به خاطر هوای نفس، و یا تشکر و قدردانی مردم، یا پاداش مادی، و ... هیچگونه ارزش معنوی و الهی ندارد، و حدیث مشهور پیغمبر اکرم صلى الله علیه وسلم «لاعمل إلا بالنیة، إنما الأعمال بالنیات و إنما لکل امرئ ما نوى» به درستی که ملاک و اعتبار پذیرش کارها در نزد خداوند، بستگی به نیت‌ها دارد و برای هر کسی آنچه نیت کرده است، خواهد بود (3) اشاره به همین معناست.
 
باید به این نکته مهم توجه داشت که افطاری زمانی ارزشمند است که با مال حلال باشد، چنانکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: من قطر صائمة فی رمضان من کسب حلال صلت علیه الملائکة لیالی رمضان کلها، وصافحة جبرئیل ل لیلة الفطر و من صافحة جبرئیل تکثر دموغة ویرق قلبه: (4) هر کس در ماه رمضان، از درآمد حلال، به روزه داری افطاری دهد، در همه شب‌های رمضان، فرشتگان بر او درود می‌فرستند و شب عید فطر، جبرئیل با او دست می‌دهد و هر کس که جبرئیل با او دست بدهد، اشکش افزون و دلش نازک می‌شود. پنجم: گرچه افطار و اطعام در ماه مبارک رمضان از پاداش بسیاری برخوردار است اما باید دانست که اطعام، مخصوص ماه رمضان نیست بلکه در دین مبین اسلام، اطعام مؤمنان، دوستان و اقوام در طول سال مورد عنایت خاصی واقع شده است. این مسئله نشان می‌دهد که هدف از اطعام، افزون بر رفع نیازمندی‌ها، جلب محبت، تحکیم پیوندهای دوستی و صمیمیت، بهانه ای برای دور کردن کدورت هاست. بر اساس سفارش معصومان(علیهم السلام) ، اطعام باعث نزول خیر و برکت به سوی خانه ای است که سفره مهمانی در آن گسترده می‌شود؛ چنانکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: الخیر أسرع إلى البیت الذی یطعم فیه الطعام من الشفرة فی سنام البعیر(5)؛ روی آوردن خیر به سوی خانه ای که در آن غذا داده می‌شد، شتابنده تر از حرکت لبه تیز کارد در کوهان شتر است. اهمیت این مسئله تا بدانجاست که حضرات معصومین و نیز در دعاهای خویش توفیق اطعام طعام را از پروردگار باری تعالی در خواست می‌نموده اند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در دعای هشتمین روز ماه مبارک رمضان می‌فرماید: پروردگارا [توفیق] مهربانی با ایتام و اطعام طعام را به من عنایت فرما. متأسفانه در این زمان به سبب کار بیش از حد و برخی تجملات در مهمانی‌ها، رفت و آمدها کمتر شده و این امر از صفا و صمیمیت‌های موجود در چند دهه اخیر میان اقوام و دوستان کاسته است.
 
پی‌نوشت‌ها:
۱. نهج البلاغه، نامه ۴۵.
٢. انسان، آیه ۹
3. شیخ مفید، المسائل الصاغانیة، ص۱۱۸
4. محمدی ری شهری، حکمت نامه پیامبر اعظم ، ج ۱۱، ص ۱۴۸.
5. برقی،المحاسن، ج ۲، ص ۳۹۰.
 
منبع: فرصت‌های از ماه خدا، محمدمهدی فجری،صص119-116، مؤسسه بوستان کتاب، قم، چاپ أول، 1393